We are offering Deepakam Class 6 Sanskrit Book Solutions and CBSE Class 6 Sanskrit रचना चित्र-वर्णनम् can be used by students as a reference during their preparation.
CBSE Class 6 Sanskrit रचना चित्र-वर्णनम्
- चित्र का वर्णन मञ्जूषा में दी गई शब्द सूची की सहायता से करना चाहिए।
- मज्जूषा में दिए गए शब्दों का प्रयोग चित्रानुसार करना चाहिए।
- चित्र को ध्यान से देखकर सही शब्दों का चयन कर वाक्य निर्माण करना चाहिए।
- वाक्य में जिस शब्द का चयन किया गया है उसे रेखांकित अवश्य करना चाहिए।
- दूसरा वाक्य बनाते समय नवीन शब्द का चयन करना चाहिए। यदि शब्द को पहले लिया गया है तब उसे रेखांकित न करके नवीन पदों को रेखांकित करना चाहिए।
- वाक्य रचना के समय मञ्जूषा में दिए गए अधिक-से-अधिक शब्दों का चयन करना चाहिए।
- वाक्यों की भाषा सरल होनी चाहिए।
- वाक्य आपस में एक दूसरे से सम्बन्धित होने चाहिए।
- वाक्य अधिक बड़े भी न हों, न ही अधिक छोटे हों।
- आवश्यकता के अनुसार लिङ्भ, पुरुष, विभक्ति व लकार का विशेष ध्यान रखें।
- वाक्य रचना के उपरान्त वाक्यों को पुनः अवश्य पढ़ना चाहिए।
- शब्दों का प्रयोग चित्रानुसार होना चाहिए।
- केवलं पाँच वाक्य लिखें।
अभ्यास प्रश्ना:
प्रश्न 1.
चित्राणि दृष्ट्वा तेषां नामानि मञ्जूषात: चित्वा लिखत- (1 × 5 = 5)
मञ्जूषाः – नेनुः; भल्लूक:, कृषकः, काकः, दूरभाष:
उत्तराणि :
कृषक:, धेनु:, भल्लूक:, दूरभाष:, काक:।
प्रश्न 2.
चित्राणि दृष्ट्वा तेषां नामानि मञ्जूषात: चित्वा लिखत- (1 × 5 = 5)
मञ्जूषा:-पर्यङ्क:, कपोतः, मण्डूक:, सौचिक:, नौका
उत्तराणि :
सौचिक:, मण्डूक:, कपोत:, पर्यङ्क:, नौका।
प्रश्न 3.
चित्राणि दृष्ट्वा तेषां नामानि मञ्जूषात: चित्वा लिखत- (1 × 5 = 5)
मञ्जूषा: – काक:, चन्द्र:, गजः, उत्पीठिका, पेटिका
उत्तराणि :
गजः, काकः, चन्द्र:, उत्पीठिका, पेटिका।
प्रश्न 4.
चित्राणि दृष्ट्वा तेषां नामानि मञ्जूषात: चित्वा लिखत- (1 × 5 = 5)
मञ्जूषा: – वृद्धा, अग्नि: पेटिका, चटका, मापिका, वीणा
उत्तराणि :
चटका, वृद्धा, वीणा, अग्नि: पेटिका, मापिका।
प्रश्न 5.
चित्रं दृष्ट्वा लिखत, यत् चित्रे कः किं करोति इति ? (2 × 5 = 10)
(i) घटिका किं सूचयति ?
(ii) चटके किं कुरुत: ?
(iii) किम् एतानि पुराणाँन ?
(iv) एषा का ?
(v) किम् एता: गोलाकारा: ?
उंत्तराणि :
(i) घटिका समयं सूचयति।
(ii) चटके विहरतः।
(iii) न, एतानि तु नूतनानि।
(iv) एषा दोला।
(v) आम्, एता: गोलाकाराः एव।
प्रश्न 6.
चित्रं दृष्ट्वा लिखत, यत् चित्रे क: किं करोति इति ? (2 × 5 = 10)
(i) किं तानि मधुराणि ?
(ii) एतत् किम् अस्ति ?
(iii) किम् अत्र भित्तिकम् अस्ति ?
(iv) एते अङ्भुलीयके क: रचयति ?
(v) ते बसयाने कुत्र गच्छत: ?
उत्तराणि :
(i) फलानि मधुराणि पोषकानि च।
(ii) एतत् वृषभः अस्ति।
(iii) अत्र भित्तिकं न अस्ति।
(iv) सुवर्णकारः अङुलीयके रचयति।
(v) ते बसयाने वृन्दावनं गच्छतः।
प्रश्न 7.
चित्रं दृष्ट्वा संस्कृत पदं लिखत। (प्रत्येक चित्र देखकर संस्कृतपद लिखिए)। (2 × 5 = 10)
उत्तराणि :
(i) नारिकेलम्, कमलम्, सङ्णणकम्
(ii) पर्णम्, क्रीडनकम्
प्रश्न 8.
चित्रं दृष्ट्वा संस्कृतपदं लिखित। (प्रत्येक चित्र देखकर संस्कृतपद लिखिए)। (2 × 5 = 10)
उत्तराणि :
(i) द्विचक्रिका, कुज्जिका, अग्निपेटिका
(ii) शिक्षिका, छुरिका
प्रश्न 9.
उचितं संस्कृतपदं चित्वा चित्रस्य समक्षं लिखत। (2 × 5 = 10)
उत्तराणि :
(i) वृद्धा, (ii) शुनका:, (iii) अजा, (iv) छुरिका, (v) श्रमिका
प्रश्न 10.
मञ्जूषायां दत्तानाम् शब्दानाम् सहायतया चित्रं दृष्ट्वा संस्कृते पञ्चवाक्यानि लिखत। (2 × 5 = 10)
(i)
मञ्जूषा-कृषका:, परिश्रमेण, बीजानि, कृषिप्रधानः, हलेन।
उत्तराणि:
1. कृषिप्रधानः अस्माकं भारतदेशः।
2. ग्रामवासिनः प्रायः कृषकाः भवन्ति।
3. ते परिश्रमेण क्षेत्रेषु कर्म कुर्वन्ति।
4. स्वक्षेत्राणि हलेन कर्षन्ति।
5. क्षेत्रेषु बीजानि वपन्ति।
(ii)
(2 × 5 = 10)
मञ्जूषा-दीपावली, अस्मिन् दिवसे, आपणं, दीपै:, सुन्दराणि।
उत्तराणि :
1. दीपानाम् अवलिः दीपावली कथ्यते।
2. सर्वे जनाः आपणं गच्छन्ति।
3. अस्मिन् दिवसे आपणं सज्जितं भवति।
4. गृहं दीपै: शोभते।
5. बालकाः सुन्दराणि वस्त्राणि धारयन्ति।
(iii)
(2 × 5 = 10)
मञ्जूषा-भरतः, दन्तान्, कः, नाम्ना, पुत्रः।
उत्तराणि :
1. अयं क: अस्ति।
2. अयं भरतः अस्ति।
3. भरतः सिंहस्य दन्तान् गणयति।
4. अस्य नाम्ना एव अस्य देशस्य नाम ‘ भारतम्’।
5. भरतः शकुन्तलायाः दुष्यन्तस्य च पुत्र: आसीत्।
(iv)
(2 × 5 = 10)
मञ्जूषा -बालक: शंकर:, मात्रा, मकर:, नद्याम्, शंकराचार्यः।
उत्तराणि :
1. अस्मिन् चित्रे बालक: शंकर: दृश्यते।
2. मकरः अस्य पादम् गृह्णाति।
3. शंकर: नद्याम् पतति।
4. सः मात्रा सन्यासार्थम् अनुमतिम् अयाचत।
5. अयम् एव जगद्गुरु: शंकराचार्यः अस्ति।
(v)
(2 × 5 = 10)
मञ्जूषा-छात्रान्, ध्यानेन, विद्यालय:, कलमै:, श्यामपटे।
उत्तराणि :
1. अयम् विद्यालयः अस्ति।
2. अध्यापकः छात्रान् पाठयति।
3. छात्रा: ध्यानेन पठन्ति।
4. ते कलमै: सुन्दरं लेखं लिखन्ति।
5. अध्यापक: श्यामपटे अपि लिखति।
(vi)
(2 × 5 = 10)
मूञ्जूषा-यात्रां, तीव्रगत्या, शीघ्रम्, सुन्दूरं, मैट्रोस्थलस्य।
उत्तराणि :
1. एतत् चित्रम् मैट्रोस्थलस्य अस्ति।
2. जना: मैट्रो रेलयानेन यात्रां कुर्वन्ति।
3. मैट्रो रेलयानम् तीव्रगत्या चलति।
4. जनाः शीघ्रम् एव स्वस्थानं प्रापुवन्ति।
5. एतत् स्थलम् सुन्दरं स्वच्छं च भवति।
(vii)
(2 × 5 = 10)
मञ्जूषा-मालाकारः, पुष्पेभ्यः, उद्यानम्, पुष्पाणि, भ्रमराः।
उत्तराणि :
1. इदम् सुन्दरम् उद्यानम् अस्ति।
2. अत्र एकः मालाकारः, अस्ति।
3. स: पुष्पेभ्यः, जलम् यच्छति।
4. पुष्पाणि सुन्दराणि सन्ति।
5. पुष्पेषु भ्रमराः गुर्जन्ति।
अधोलिखितम् चित्रं दृष्ट्वा शब्दसूचीसहायतया त्रीणि संस्कृतवाक्यानि लिखत
(निम्नलिखित चित्र देखकर शब्दसूची की सहायता से तीन संस्कृत के वाक्य लिखो)
प्रश्न 1.
शब्दसूची-अश्वः। अजा। पत्राणि । तृणानि। खादति। जलम्। पश्चात्।।
(क) ……………….
(ख) ……………….
(ग) ……………….
उत्तर:
(छात्र इनसे अतिरिक्त और भी वाक्य बना सकते हैं।)
(क) अश्वः तृणानि खादति।
(ख) अजा पत्राणि खादति।
(ग) पश्चात् उभौ जलं पास्यतः।
प्रश्न 2.
शब्दसूची-बालकः। पितरम्। मातरम्। आशिषम्। यच्छतः। नमति । उभौ।।
(क) ……………….
(ख) ……………….
(ग) ……………….
उत्तर:
(क) बालकः पितरम् नमति।
(ख) सः मातरम् अपि नमति।
(ग) उभौ तम् आशिषम् यच्छतः।
प्रश्न 3.
शब्दसूची-पर्यटकाः। ट्रालीयानेन। उपरि। अधः। पर्वतीयानि दृश्यानि। पश्यन्ति । गच्छन्ति। केचन। आपणे।
(क) ……………….
(ख) ……………….
(ग) ……………….
उत्तर:
(क) पर्यटकाः ट्रालीयानेन उपरि गच्छन्ति।
(ख) केचन ट्रालीयानेन अधः आगच्छन्ति।
(ग) उपरि गत्वा ते सुन्दराणि पर्वतीयानि दृश्यानि पश्यन्ति ।
अथवा
केचन जलपानार्थम् एकस्मिन् आपणे उपविशन्ति ।
प्रश्न 4.
शब्दसूची-पर्वतीयनगरम्। उन्नतम्। पर्वतशिखरम्। जलाशयः। तटम्। भवनानि। वृक्षाः।
(क) ……………….
(ख) ……………….
(ग) ………………
उत्तर:
(क) वयं चित्रे पर्वतीयनगरम् पश्यामः।
(ख) अत्र उन्नतानि पर्वतशिखराणि सन्ति।
(ग) वृक्षाणां मध्ये भवनानि सुन्दराणि सन्ति।
अथवा
अत्र पर्वतमध्ये एकः विशालः जलाशयः अस्ति।
प्रश्न 5.
शब्दसूची-विद्यालयस्य कक्षा। अध्यापिका। बालकान्। छात्राः। शान्तभावेन। आज्ञां। शृण्वन्ति।
(क) ……………….
(ख) ……………….
(ग) ……………….
उत्तर:
(क) चित्रे विद्यालयस्य कक्षा अस्ति।
(ख) अत्र अध्यापिका बालकान् पाठयति।
(ग) छात्राः शान्तभावेन शृण्वन्ति।
अथवा
छात्राः अध्यापिकायाः आज्ञायाः पालनं कुर्वन्ति
प्रश्न 6.
शब्दसूची-छात्राणाम्। विद्यालयः। बालकाः। बालिकाः। कक्षासु। अध्यापकाः। पाठयन्ति । अध्यापिकाः।
(क) ……………….
(ख) ……………….
(ग) ……………….
उत्तर:
(क) एषः छात्राणां विद्यालयः अस्ति।
(ख) विद्यालये बालिकाः बालकाः च पठन्ति।
(ग) ते कक्षासु शान्तभावेन उपविशन्ति ।
अथवा
अध्यापकाः अध्यापिकाः च तान् पाठयन्ति ।
प्रश्न 7.
शब्दसूची-पर्वतस्य अधः। सरिता। नौकाः। मकराः। पथिकाः। मत्स्याः । कच्छपाः। ।
(क) ……………….
(ख) ……………….
(ग) ……………….
उत्तर:
(क) अत्र पर्वतस्य अधः सरिता वहति ।
(ख) सरितायाः जले मत्स्याः, मकराः, कच्छपाः सन्ति ।
(ग) सरितायां नौकाः चलन्ति।
अथवा
सरितायां नौकासु पथिकाः तिष्ठन्ति